De macht van de vanzelfsprekendheid
April 2024
Zij die na pakweg 1995 zijn geboren kunnen zich het leven zonder computer en telefoon net zo min voorstellen als babyboomers stromend water, elektriciteit, auto’s en fietsen. Alles wat aanwezig is en het gemak en het leven dient, is er in hun leven’ altijd geweest. De wegen worden gerepareerd, de brandweer rukt uit bij een vuurtje, de dokter staat klaar. Volstrekt natuurlijk.
Die talloze dagelijkse vanzelfsprekendheden kunnen zich doorgaans niet in een dagelijkse vorm van dankbaarheid verheugen. Nadat ik destijds, op bezoek in Rusland, met eigen ogen heb gezien dat mensen om vier uur ‘s-nachts in de rij stonden voor een fles olie of een stuk brood, ben ik jarenlang anders een supermarkt ingelopen. En nog kan ik me verbazen en vergapen aan wat er bij ons allemaal in de schappen ligt. Ik kan me nog steeds opwinden als ik een dame hoor klagen dat ‘haar’ toast/jam/witte wijn even niet voorradig is.
Maar ook op andere gebieden overheerst de grondtoon: ‘Wat is, moet blijven’. ‘Dat hoort nu eenmaal zo’. ‘Dus daar moet iedereen vanaf blijven’. De macht van de vanzelfsprekendheid in actie. Hoe het allemaal zo is gekomen, wat daarvoor nodig is geweest en hoe hard daarvoor eerdere generaties zich in het zweet gewerkt hebben is in het bewustzijn van de vanzelfsprekend denkende mens ver te zoeken.
Onbewuste vanzelfsprekendheid scoort ook hoog in relaties, de liefde en het werk. Na een sprookjesachtige bruiloft weet het paar beslist dat ze lang en gelukkig met elkaar gaan leven. Na een hartverwarmend sollicitatiegesprek en het daarop volgende positieve telefoontje is de teleurstelling groot als blijkt dat de leidinggevende eigenlijk helemaal niet zo aardig is. Of toen je erachter kwam dat de ideale klanten van je net opgerichte zaak soms ver te zoeken zijn; zeurkousen zijn het, agressieve opgewonden standjes, lastige, burnout vergrotende tegenwerkende voorwerpen.
In hoeverre herken jij de macht van de - van je! - vanzelfsprekendheid? Het ontrafelen hiervan is niet zo heel moeilijk trouwens. Ik heb eens een coach gehad die daar een meester in was. Hij deed maar twee dingen: luisteren en samenvatten. Ik keek al vertellend naar een vraagteken-gezicht met daarin zijn wenkbrauwen hoog opgetrokken waardoor ik gaandeweg begon te twijfelen aan wat ik beweerde. Zijn spiegeling, die geheel vrij was van oordeel, was precies wat ik nodig had om mijn eigen gedachten, aannames en grieven op een net iets andere manier terug te horen. Hij nodigde me, juist door veel zwijgen, uit om steeds meer te vertellen over hoe ik naar de situatie, die me dwars zat, keek. En steeds weer koos hij een paar van mijn woorden en legde die eenvoudig voor mij neer. Zo ontdekte ik hoe niets anders dan mijn eigen vanzelfsprekendheden mij in de klem hielden. Bingo. Einde gesprek; begin van een nieuw begrip: dankbaarheid.
Van de bomen in het bos
23 december 2023
‘Ik wil niet bij een club horen die mensen zoals ik zou aannemen als lid’, is een uitspraak van Groucho Marx (1890-1977), een komiek uit Amerika. Een van mijn coaches van destijds hield me dit citaat voor toen ik vertelde over de situatie vroeger bij mij thuis. Het was een naoorlogs groot gezin vol geheimen die ik niet te horen kreeg maar wel aanvoelde en waarvan ik zeker wist dat mijn aanwezigheid ermee te maken had. Het was vast mijn schuld. Dat ongrijpbare mysterieuze spoorde mij aan tot opstandig gedrag en toen ik eenmaal met mijn kleine hersentjes besloten had dat ik geen deel uit kon maken van het gezin, werd ik een ontsnapper. Ik was bij de buren, bij vriendjes, op de zeilschool, in danstenten; als het maar niet thuis was. Eenmaal op kamers ging ik mijn uiterste best doen om óveral bij te horen. Aanvoelen wat ik eigenlijk zelf wilde, was niet bepaald goed ontwikkeld. Dus het was dan ook niet gek dat ik ambivalente signalen uitzond over wel of niet erbij willen horen: Groucho Marx-gedrag. Mijn zelfgemaakte bewijs - als 8-jarige was ik een keer niet voor een kinderpartijtje uitgenodigd – projecteerde ik namelijk onbewust op nieuwe situaties en groepen. En ja hoor: als dan bleek dat ze aan mijn aanwezigheid geen behoefte meer hadden, dan kreeg ik – mijn ego- weer gelijk: ik hoor er niet bij. De beperkende overtuiging werd wederom bevestigd.
Inmiddels weet ik dat ‘erbij horen’ een thema is dat bij veel mensen speelt. Gelukkig weet ik ook dat hiervan loskomen mogelijk is. Ik weet dat ik het zelf, op grond van wat ik heb aangetroffen, heb bedacht. Mijn ouders hebben nooit tegen mij gezegd: ‘Zeg meisje, je moet wel weten dat iedereen erbij hoort, maar jij niet.’ En hoe kom je er dan vanaf? Precies: door dit inzicht. Het wordt duidelijk wanneer ik met een coachee door het bos loop. Daar valt namelijk veel te leren ‘Wat denk je,’ vraag ik , ‘zouden die bomen zich ook afvragen of ze er wel bij horen? Oud, jong, omgevallen, bloeiend in het blad of wat krakkemikkig, ze horen erbij omdat ze er zijn. En dat geldt voor mij en voor jou’
Wandelend in het bos, tussen de ruisende bomen, over het bruggetje en langs het geruststellende kabbelende water is het tijd voor mijn coachee om ook een nieuwe beslissing te nemen. De stilte die tijdens het lopen en tussen het praten door makkelijk kan vallen doet haar werk. Ik hoef niet te vragen welke wegen de gedachten van mijn coachee aan het verkennen zijn. Als we een nieuw bospad inslaan, schraapt hij zijn keel. ‘Ja, ik kan het nu voelen. Ik hoor erbij. Ik vergeef mezelf dat ik al die jaren geloofd hebt dat ik er niet bij hoorde’. Welkom thuis!
Wiens waarheid ook al weer?
6 oktober 2023
Om het een beetje goed met elkaar uit te houden is het handig om ongeveer hetzelfde wereldbeeld te hebben en dus hetzelfde te geloven. Als iemand met een geheel nieuwe gedachte komt, die de sociale structuur van een familie, organisatie of team mogelijk kan verstoren, is de eerste reactie vanuit de groep doorgaans: wegwezen jij. Een nieuwe waarheid, zoals dat de aarde rond is in plaats van plat, deed heel wat geleerden wankelen op hun voetstuk. Immers, als ze het in deze niet bij het recht eind hadden dan zal er van de rest van wat ze beweren ook wel niet veel waar wezen. Dus dan maar fluks de boodschapper om zeep helpen waardoor de afgang nog even uitgesteld kan worden.
Je kunt de vraag welke waarheid nu eigenlijk waar is, terugbrengen tot het spanningsveld tussen nieuwe inzichten enerzijds en het behoud van sociale systemen anderzijds. We hoeven maar naar de huidige oorlog in Oost Europa te kijken om te ervaren wat ongenuanceerde propaganda doet.
De zoektocht naar waarheid is dagelijkse kost, zowel daar in het groot tussen volkeren als hier in het klein. Ouders, die als het goed is, de boel bij elkaar willen houden, moeten zien te dealen met dwarsdenkende pubers. Het vraagt dan ook veel van een mens om het eigen verhaal los te laten. Die verhalen over ‘hoe het zit’, plakken met lastig los te weken bisonkit aan huid en haar. Zelfs verlichte geesten, of mensen die zoveel gemediteerd hebben dat ze denken tot de verlichten te behoren, hebben hard-core waarheden ingeslikt die op een gegeven moment, meestal in geval van vermeend overleven, on-vervroren bovenkomen.
En dat is allemaal nog best te doen in het normale sociale verkeer. Tot iemand ergens echt vastloopt en zich bijvoorbeeld bij een coach meldt. De coach heeft, als je het goed bekijkt, best wel een moeilijke opdracht. Want zelf zal deze ook wel eens een enkele keer, to say the least, in dubio zitten. Ze zorgt ervoor haar client een fijn, luisterend oor te bieden. Maar tegelijkertijd is het ook haar taak om helder uit te leggen dat iemand iets niet juist ziet, dat iemand onzinnige TikTok boodschappen heeft omarmd, dat iemand in de ban is geraakt van een griezelige zienswijze die wel nieuwe vrienden heeft opgeleverd maar dat de client toch een life-changing beslissing moet nemen om zich hieruit te bevrijden. Daarvoor moet je als coach zeker zijn van je zaak.
Ik denk dat niemand ontkomt aan het regelmatig mis hebben van die zogenaamde waarheid. Je ziet immers altijd maar een deel van het geheel. Denk aan de zeven blinde zoekers, die naar een olifant worden geleid. Ze voelen allen iets anders; de een de staart, de ander een poot, de derde de slurf, de vierde een oor, de vijfde de buik, de zesde een stukje huid... En allen krijgen dus een ander idee over de ‘waarheid’. Dus wat nu? De padvinders zeggen: ‘Onderzoek, wees moedig en geef nooit op’. Zeker niet als je op zoek bent naar De Waarheid.
Zwerven
20 september 2023
De onfortuinlijke zwerver, los van huis en haard die zich geen drie maaltijden per dag meer kan permitteren of de frisse vijftiger die met rugzak en ruige schoenen voor drie maanden op pad gaat zonder te weten waar hij zal uitkomen. Of de dolende ridder, de alleskunner, die steeds weer een nieuw plan maakt maar zijn bestemming haast moedwillig misloopt om zich vooral niet te binden.
Dolen is de weg kwijt zijn. Alsof die weg er is. Een vast leertraject vanaf groep één tot en met een eindexamen VO kun je een weg noemen. Een bruiloft als start van het leven samen ook. Maar welke garanties geeft dociel de weg volgen de bereikbaarheid van geluk? Binnen de beschermende lijntjes van vaste patronen, werkzaamheden, familie en vrienden, kun je wel een paar scheve schaatsen rijden of ongeplande avontuurtjes beleven. Buiten de lijntjes lijkt het leven al gauw wild en onstuimig. Dus eerst dool je wat binnen de grenzen. Maar als het verlangen groter wordt dan de angst om van gebaande paden af te wijken begint het echte werk.
Om de alternatieve wegen te vinden en het verlangen te concretiseren moet je wel uitzoomen. Een film, een toneelstuk of een boek waar je in verzonken bent kan je geest plotsklaps oplichten als je jezelf herkent in een voorgesteld personage of in een gedroomde situatie. Je stijgt boven het alledaagse uit en je vraagt je af wat je in hemelsnaam aan het doen bent, voor wie, waartoe en waarom? Die buitenwereld, waar je ineens door een andere bril naar kijkt is zowel uitnodigend als bedreigend. Want wil je dat nieuwe perspectief volgen dan zul je je huidige omgeving, je bekende denkdingen en alles wat daarbij hoort aan gemakken en vanzelfsprekendheden ter discussie stellen. En dan….verlaten.
Eenmaal uit je comfortzone, een stapje of al een heel stuk, terwijl je droomt en misschien alleen weet wat je niet meer wilt, is het een kwestie van uithouden. In die onbekende open vlakte van de tussentijd zal je de reddende engelen en goedbedoelde maar contraproductieve adviezen van je afschudden. Dolen om je eigen stem te vinden en stoppen met je druk maken over wat je denkt dat anderen van je verwachten. Welkom in de woestijn.
Een coach die zelf gedoold heeft weet hoe hij zwervers en dolers bij kan staan. Deze coach snapt dit proces. Die weet dat deze tijd moet duren. De verleiding om naar de gebaande paden terug te keren ligt op de loer, ook als de aanvankelijke vraag van de client gaat over het verkrijgen van een nieuwe baan. Beloftes en contracten met opdrachtgevers zijn daarin zowel leidend als misleidend. De ware coach voor de doler is diegene die zich niet verbindt aan de uitkomst van het coachtraject. Het is wellicht wel het mooiste geschenk dat je iemand kunt geven: toestemming om het een tijdje niet te weten en nog even te mogen zwerven.
Don’t go where the road may lead, but go instead and leave a trail.
(Ralph Waldo Emerson)